Bilinmesi Gereken 15 Bosnalı Yazar
Semezdin Mehmedinović
Ünlü bir yazar, dergi editörü ve yapımcı olan Semezdin Mehmedinoviç, 1960 yılında küçük bir kasaba olan Kiseljak’da doğdu. Yazarın Yugoslavya dönemindeki bakış açısı ve görüşleri, onu Komünist Partiye muhalif bir ses olma adına kurulmuş iki dergide editörlük yapmaya itti. Yugoslavya, yavaş yavaş bir kaosa doğru sürüklenmeye başladığı ve kuşatma başladığı sırada Saraybosna’da kalmayı tercih etti. Washington Post’a göre; Saraybosna Blues adlı eseri, Bosna savaşını konu eden eserler arasında edebi niteliği olan en iyi kitaplardan biridir.
Miljenko Jergović
1966 yılında Saraybosna’da doğan Miljenko, gözlem ve eleştirilerini acı bir ironi ve sert bir gerçekçilikle çekinmeden kaleme alan bir yazardır. Karmaşık imalara sahip olmasına rağmen okurun dağılmadan okuyabildiği romanlar, öyküler ve şiirler yazmıştır. 2003’te yazdığı 700 sayfalık meşhur romanı “Ceviz Ev (Dvori od Oraha)” ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun düşüşünden, sosyalizmin sona ermesine kadar geçen; İki Dünya Savaşı’nın da yaşandığı süreçteki Bosna’yı anlatır. “Saraybosna Marlborosu (Sarajevski Marlboro)” adlı öykü seçkisinde ise savaşa rağmen devam eden hayatları güçlü ve yıkıcı bir ironiyle ele alır.
Aleksandar Hemon
Bosna asıllı bir Amerikalı olan Aleksandar Hemon, iç savaş başlayıp memleketi paramparça olmaya yüz tuttuğunda kendini ABD’de buldu. 1964 yılında Saraybosna’da doğan yazar, İngilizceyi ABD’de yaşamaya başladığında öğrendi. Daha sonra edebi eserler ve makaleler üretmeye başladı. Kurgu eserlerinin çoğunda savaş dönemindeki olayları ve bu olaylarla mücadele etme çabasını konu edindi. Bugünlerde dünyada en çok tanınan Bosnalı yazar olarak anılıyor.
Velibor Čolić
1964 yılında Bosna Hersek’in Ocak şehrinde doğan yazar, patlak veren savaşta Modriç şehrindeydi ve o şehirde tuttuğu günlüklerini daha sonra ‘’Bosnalılar’’ adlı öyküleriyle kitaplaştırdı. Öykülerini daha sonra sığındığı Fransa’da yayınlamaya başladıktan sonra edebi dilini tamamen Fransızcaya çevirdi. 93’ten beri Fransa’da yaşıyor, orada gazetecilik ve yazarlık yapıyor. Bosnalı olup Boşnakça yazmayan yazarlardan yalnızca biri olan Velibor’un kitapları birçok dile çevriliyor.
Bisera Alikadić
Bosna’nın batısından olan bu romantik şair, ülkenin tarihinde özel bir yere sahiptir. Bisera Alikadiç, kariyerinin henüz başındayken bir aşk romanı yazmış Bosnalı ilk kadın yazarlardan biridir. Eserleri İngilizce, Fransızca ve Almanca gibi pek çok dile çevrilmiş olan Alikadiç’in; diğer başarıları arasında Saraybosna Kuşatması sırasında yaşanan olayları çektiği bir de belgesel bulunmaktadır.
Melika Bosnawi (d. 1945 – ö. 2017)
Melika (Salihbeg) Bosnawi Saraybosnalı bir entelektüel ama en çok da şairdir. Çok sayıda şiir, deneme ve senaryo(tiyatro ve sinema) sahibidir. Eserleri antoloji haline gelmiştir. Doğu ve Batı’yı harmanlayarak bulduğu stili onun kalemini eşsiz kılmaktadır. Aynı zamanda Yugoslavya döneminde müslüman kadınların haklarını savunan bir aktivisttir. İçlerinde Aliya İzetbegoviç’in de bulunduğu müslüman entelektüellerin meşhur davası ‘’Sarajevski Process’de yargılanan isimlerden biridir ve bu dava sonucunda hapis yatmıştır. Savaş sonrası Bosna Hersek’in entelektüel manada en çok üreten isimlerinden biri olmuştur. Çıkardığı dergiler, yeni şiir kitapları ve konferansları, yeniden yapılanan ülkenin yaralarını sarma yolunda önemli görev üstlenmiştir.
Ivo Andrić (d. 1892 – ö.1975)
Bosna Hersek’ten çıkan tek Nobel edebiyat ödüllü yazar olması şüphesiz onu ülkesinin en önemli edebiyatçısı yapmaya yetiyor. Travnik doğumlu Ivo Andric, Drina nehri üzerindeki Vişegrad’da bulunan Sokollu Mehmet Paşa Köprüsü’ne dayanarak inşaa ettiği tarihi romanı (Drina Köprüsü) ile, Osmanlı ve Avusturya-Macaristan altındaki dört asırlık işgali nakış gibi işleyerek yazıyor. Nobel edebiyat ödülünü almasında en önemli etken şüphesiz yazdığı bu romandır. Yazarı bugün Sırbistan da sahiplenmektedir ve onu Sırp yazarlar arasında göstermektedir.
Mehmed (Meša) Selimović (d. 1910 – ö. 1982)
Bosna-Hersek’in en önemli yazarlarından olan Mehmed “Meša” Selimović, 1910 senesinde Tuzla’da doğdu. II. Dünya Savaşı sonrası Yugoslavyasını konu eden “Derviş ve Ölüm” adlı romanı, şüphesiz ki Selimović’in en ünlü eseridir. Kitaplarında otorite ile bireyin arasındaki ilişkileri, yaşam ile ölümü ve insan varlığına dair sorunları konu eder. 1982’de Belgrad’da hayata gözlerini yuman Selimović, hem Bosna da hem de diğer eski Yugoslav ülkelerinde hâlâ en çok okunan yazarlardan biridir.
Alija Izetbegović (d.1925 – ö.2003)
Izetbegović hem ülkemizde hem dünyada yazar kimliğinden ziyade bağımsız Bosna-Hersek’in (1992-1993) ilk cumhurbaşkanı olmasıyla tanınmaktadır. Oysa ki aktivist kimliği ile kaleme aldığı “Doğu ve Batı Arasında İslam” gibi okunmaya değer pek çok eseri yazıldığı dönem ve sonrasında epey ses getirmiştir. Kitap, Müslümanların Batı Medeniyeti karşısında yaşadığı çeşitli sorun ve meseleleri derinlemesine incelemiş; ülkesinde ve dünyada kitleleri etkileyen bir eser olarak gösterilmiştir. 1980’lerin sonunda kendini bir siyasi mahkum olarak tanımlayan yazarın biri otobiyografi olmak üzere pek çok eseri bulunmaktadır.
Otto Lang (d. 1908 – ö. 2006)
Otto Lang, Avusturya-Macaristan Bosna’sında, bugünkü Tesanj şehrinde doğdu. Babası Avusturyalı, annesi ise Hırvattı. Yetenekli bir kayak sporcusu olan Lang, daha sonra ABD’ye taşınarak ülkede pek çok kayak okulu kurdu. Hollywood yıldızlarına da ders veren yazar; bir anda kendini 1930’lar ve 50’ler arasında çekilmiş sinema filmlerini yönetirken buldu. Hayatının sonraki günlerinde ise meşhur “Avusturya Alplerinden Hollywood’a (From the Alps of Austria to Hollywood)” eseri de dahil birkaç kitap yazdı. Bosnalı yazarlar denince akla ilk gelen ikonlardan biridir.
Faruk Šehić
Edebiyat eleştirmenleri 1970’lerde doğan ve “parçalanmış jenerasyonun çocukları” olarak bilinen eski Yugoslavyalı yazarların başını Faruk Şehiç’in çektiğini söylemektedirler. Kitapları okurları tarafından ülkesinde takdirle karşılanmış ve kült eserler olarak Balkanlarda yerini almıştır. “Baskı Altında” adlı kitabı Zoro Verlag Ödülü kazanmış olan yazarın, “Una Nehri Sessiz Çağlar (Knjige o Uni)” adlı romanı ise 2011 senesinde Meşa Selimoviç ödülü alarak; Sırbistan, Bosna-Hersek, Karadağ ve Hırvatistan’da yazılmış en iyi roman olarak takdir edilmiştir. 2013’te AB Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Şehiç, Saraybosna’da köşe yazarı ve gazeteci olarak hayatını sürdürmektedir.
Abdulah Sidran
Avdo lakaplı sanatçı en çok sinema senaryoları ile bilinse de yazdığı dramalar ve şiirler de onun edebi hayatında önemli yer kaplıyor. Şiirsel sinemanın belki de Bosna’daki en önemli temsilcisi olan Sidran, Kusturica ile beraber çektikleri Babam İş Gezisinde (1985) gibi Yugoslavya ve Bosna Hersek’e damga vurmuş bir çok filme sahip. Her şeye rağmen kendisini evvela şair olarak gören sanatçı son dönemdeki şiirlerini günümüz Bosna’sında sembolik hale gelen Yugoslavya iç savaşları ve Saraybosna Kuşatması üzerine yazdı ve bir süredir ülkesi dışında konferanslara katılıp çeşitli edebiyat konuşmaları düzenliyor.
Zlata Filipović
1980’de Saraybosna’da doğan Zlata, henüz 12 yaşındayken savaş patlak verdi ve tıpkı Anne Frank gibi o da savaş sırasındaki olayları ve düşüncelerini kaleme aldı. 1993’te Birleşmiş Milletlerin yardımıyla Zlata ve annesi Paris’e taşındı. Yazmış olduğu “Zlata’nın Günlüğü” isimli kitap, Saraybosna Kuşatmasını bir çocuğun gözünden anlatmaktadır. Bu kitap, savaşı bir çocuğun gözünden görmek ve o dönemi anlamak isteyenlerin okuması gereken bir eser olarak savaşın çarpıcı kitapları arasında yerini almıştır.
Karim Zaimović (d. 1971 – ö.1995)
Bu genç yazar 1995 yılında henüz 24 yaşındayken bir şarapnel parçasının sebep olduğu ölümle tanıştı. Karim, çizgi romanlara ve resme bayılır; gelecek vadeden bir yazar ve gazeteci olarak Saraybosna’nın savaştan daha fazlası olduğunu tüm dünyaya göstermek isterdi. “Ahududu Reçelinin Sırları (Tajna Dzema od Malina)” adlı meşhur eseri de kuşatma sırasında yazılmış ve savaşı, savaştan bahsetmeden anlatmayı başarmıştır.
Safvet-beg Başagić (d. 1870 – ö. 1934)
Boşnak yazar Safvet Bey (Beg) Başagiç, Avusturya-Macaristan döneminde Saraybosna’da doğmuş ve büyümüş önemli bir şair ve politikacıdır. 1800’lerin sonunda ortaya çıkan Diriliş Hareketi’nin başlamasında Safvet Bey’in ilk çalışmaları mühim bir rol oynamıştır. Safvet Bey ayrıca Bosna’nın ilk gazete ve mecmularından olan Gajret ve Behar’ın yayın yönetmenliğini yapıp o dönemde çıkan diğer mecmuların çıkmasına da katkıda bulunarak bugünkü Bosna Hersek edebiyatının da bir nevi mimarı olmuştur.