Unutulmuya Terk Edilmiş Vinac Kalesi

 Muhtemelen 13. Yüzyılda inşa edilen eski Vinac, Yayçe’ye 13 km uzaklıkta, Vrbas Nehri'nin sağ kıyısında bulunan müstahkem bir kaledir. Üç tarafı yüksek sırtlarla çevrilidir. Vrbas vadisinden Yayçe’ye giden yolu kontrol etmek amacıyla bir karakol olarak kurulan bu kaleyi Macaristan Kralı Matthias Corvinus’un oğlu Ivanis Korvin "Yayce kalesinin anahtarı ve kapısı" olarak adlandırdı. Vinac’ın ilk yerleşimi hakkında çok fazla tarihsel bilgi yoktur. İlk kez 1453 yılındaki tarih kayıtlarında şehirden söz edilmektedir. Bosna Krallığının 1463 yılında yıkılmasının ardından 1463 – 1464 yıllarında Osmanlı ve Macarlar arasında el değiştirdi. Sonrasında 1491 yılına kadar kale Ivan Haraszti komutasındaki Macar birlikleri tarafından kullanıldı.

Bölgenin Osmanlı yönetimine girmesinin ardından tarih kayıtlarda şehirden birkaç kez bahsedildiği görülmektedir. Bu kayıtlara bakıldığında şehrin 1503 ve 1519 yıllarında Macarlar ile yapılan anlaşmalar zamanında Osmanlı hâkimiyetinde olduğu görülmektedir. Fakat Vinac Nahiyesinin nüfus sayım bilgileri 1562 yılına aittir. Bu dönemde müstahkem bir kasaba Vinac bir nahiye merkeziydi. 17. Yüzyılın başında nüfus 50 kişiden ibaretti. Kalede (şehirde) bir de dizdar bulunmaktaydı. 1660 yılında bölgeyi ziyaret eden Evliya Çelebi şehrin surlarının yanından geçse de görünüşe göre şehrin içine girmedi. Tuttuğu kayıtlarda şehre dair bilgilerin içinde birkaç tane askere ait ev ve Süleymanhan Camii’nden söz edilmektedir. Ayrıca şehrin küçük ve ulaşılmaz olduğunu, kıble yönünde bir kapısı olduğunu belirtir. 1693 yılına ait Yayce kayıtlarında şehre dair çeşitli kayıtlar korunmuştur. 1833 tarihli Bosna şehirlerinin envanterinde Vinac’ın terk edilmiş olduğu anlaşılıyordu. Bu tarihte şehir kayıtlarında ne yiyecek ne de askeri cephane kayıtları yer almamaktaydı. Bu durum şehrin daha önceki yıllarda terk edildiği anlamına gelmektedir. Şehri çevreleyen surlar yaklaşık 80 m uzunluğunda ve 15 ila 10 m genişliğindedir. Şehrin kalıntıları arasında bulunan iki kule ve burçların şekillerine bakarak bu yapıların ateşli silahların etkin olduğu dönemde inşa edildiğini söylemek mümkündür

Zindan olarak kullanılan büyük ana kule surun parçasıdır. Kule mimari olarak beşgen ve alçak bir yapıdadır. Şehrin aşağısında yer alan ikinci kulesi daha büyük olarak inşa edilse de Macar hakimiyetinde olduğu dönemde duvarlar güçlendirildiği için daha küçük ve dar hale geldi. Şehrin altında eski bir Müslüman askeri mezarlığı bulunmaktadır. Mezarlıkta Avusturyalılarla yaptığı savaşlarla ünlenen Vinac’ın en ünlü kahramanlarından biri olan Aliya Torlak’ın özel çitlerle çevrili mezarı bulunmaktadır.